De Slag om de Grebbeberg
Van 10 tot 14 mei 1940 vonden op deze plek hevige gevechten plaats tussen de Nederlandse en Duitse legers: dit was de Slag om de Grebbeberg. De strijd speelde zich af tussen de locatie van Ouwehands Dierenpark, hier gevestigd sinds 1932, en het 18e-eeuws verdedigingswerk het Hoornwerk aan de voet van de Grebbeberg. Het landschapskunstwerk Fragmenten en Patronen verbeeld de strijd. Met teksten uit oorlogverslagen wordt het verloop en de verschikking zichtbaar en voelbaar.
Archeologisch onderzoek
Een aantal jaren geleden is archeologisch onderzoek uitgevoerd, onder meer bij de aanleg van het fietspad langs de Grebbeweg. Hierbij zijn resten van de loopgraaf onderzocht die tot de stoplijn behoorde en die een belangrijke rol speelde tijdens de Slag om de Grebbeberg. Bij de huidige parkeerplaats vonden de archeologen onder meer hulzen, granaatscherven en knopen van uniformen met afbeelding van de Nederlandse leeuw. De Stoplijn vormde de laatste verdedigingslijn van het Nederlandse leger. Het verloop van de strijd op deze plek is opgetekend door 1e reserve luitenant P. v.d. Boom en Sergeant J. van Duuren.
Het kunstwerk met oorlogsverslagen als basis
De Slag om de Grebbeberg is verbeeld in het landschapskunstwerk Fragmenten en Patronen. Bergopwaarts volgt het kunstwerk het verloop van de strijd als een chronologische tijdlijn. De strijd wordt verbeeld aan de hand van tekstfragmenten en grafische patronen.
Terwijl u, over het tekstpad richting de Stoplijn wandelt leest u de ontwikkeling van de strijd aan de hand van feitelijke en zakelijke notities, aangevuld met exacte tijdsaanduidingen. Luitenant v.d. Boom wisselde in zijn verslag deze feitelijkheden af met heel emotionele, zeer aangrijpende waarnemingen en ervaringen van de strijd. Deze tekstfragmenten leest u als u in de tegenovergestelde richting, van de Stoplijn richting het monument gaat.
overzichtskaartje landschapskunstwerk Fragmenten en Patronen
Hoornwerk en kabelversperring
Uit het verslag van Sergant J. van Duuren blijkt dat er aan de voet van de Grebbeberg zwaar werd gevochten. Zowel bij het Hoornwerk, als bij de Gebbesluis iets verderop regende het op een gegeven moment kogels en granaten. De kogels en granaten kwamen natuurlijk ook in de loopgraven terecht. Het was een hevige strijd. Deze inslagen in de bodem zijn in de tegels van de bushalte verbeeld.
De kabelversperring, die in het fietspad bij het Hoornwerk zichtbaar is gemaakt, was de eerste echte hindernis voor de vijand de Grebbeberg op kon. Deze weerstandslijn bestond uit grote platen met gaten waartussen metalenkabels konden worden gespannen om grote voertuigen tegen te houden.
Grebbesluis
De Grift of het Valleikanaal is de frontlijn en was een van de barrières die genomen moest worden door de vijand. De Nederlanders bliezen zelf de brug op. Beton en hout werden de lucht ingeblazen en vormde kringen in het water van de Grift. Deze kringen zijn in het fietspad zichtbaar gemaakt.
Ze zitten in de bomen
De bomen langs de Grebbeweg speelden een belangrijke rol tijdens de strijd op de Grebbeberg. De vijand klom de bomen in zodat ze vanuit deze hoge positie in de loopgraven konden schieten. Vervolgens werden de boomtoppen met mitrailleurs beschoten.
De bomen zien er mooi en statig uit, maar de werkelijkheid is anders. De littekens van granaatscherven tekenen zich tot op de dag van vandaag af in de boomstammen. De granaatscherven zijn langzaam ingekapseld en vrijwel niet meer zichtbaar. De herinneringen zijn overgroeid door tientallen jaarringen. Ze zijn ingekapseld, maar niet vergeten. De patronen in de tegels bij de bushalte maken de ingegroeide granaatscherven en oorlogswonden zichtbaar.
Het wandelpad, dat van de parkeerplaats naar de Stoplijn voert, is voorzien van veel tekstfragmenten uit het oorlogsverslag van 1e reserve luitenant P. v.d. Boom. Waar veel kogelhulzen, granaatfragmenten en geweerpatronen zijn gevonden, liggen de tekstfragmenten dichter bij elkaar.
De Stoplijn
Een aantal jaren geleden is archeologisch onderzoek uitgevoerd, onder meer bij de aanleg van het fietspad. Hierbij zijn resten van de loopgraaf onderzocht die tot de Stoplijn behoorde en die een belangrijke rol speelde in de meidagen van 1940. De loopgraaf was met hout bekleed. Het vermolmde hout en de spandraden die het hout op de plek moesten houden, waren nog in de bodem aanwezig.
De betonelementen aan weerszijden van de weg verbeelden de Stoplijn. De grote betonblokken verwijzen naar een zware versperring, hier moest het Duitse leger worden tegengehouden. Op deze plek heeft een loopgraaf en prikkeldraadversperring gelegen. Aan de ‘vijandige zijde’ van de betonblokken is in reliëf de houten structuur van een loopgraaf zichtbaar. Aan de ‘vriendschappelijke zijde’ zijn indringende tekstfragmenten te lezen uit v.d. Boom’s verslag. In het fietspad liggen betonplaten met afbeeldingen van een prikkeldraadversperring.
Wilt u meer weten?
Bezoekt u dan het informatiecentrum van het Militair Ereveld Grebbeberg of klik op een van de onderstaande links!
animatie ‘Het verloop van de strijd’, Stichting De Greb
podcast etappe 1 Pad van de Vrijheid
De foto’s op deze internetpagina komen uit het archief van Stichting De Greb
Het kunstwerk is ontworpen door Paul de Kort en Parklaan buitengewone projecten.
Opdracht, eigendom en beheer van het kunstwerk Provincie Utrecht.